دکتر حسین امامی

مقدمه:
دبیرشورای عالی فضای مجازی گفت: "کسانی که در شبکه های اجتماعی فعالیت رسانه ای دارند باید خود را برای اخذ مجوز از این شورا آماده کنند." ابوالحسن فیروزآبادی در حالی به این موضوع اشاره کرد که در حال حاضر 22 میلیون نفر در کشور عضو تلگرام هستند و براساس آمار که از سوی همین شورا اعلام شده است ۱۵ میلیون نفر از کاربران فعال در این پیام رسان رایگان محسوب می شود. 15 میلیون نفری که به اعتقاد کارشناسان، در تکنولوژی روز ارتباطات در دنیا هر کدام خود رسانه ای شخصی مانند شبکه های اجتماعی یا همین پیام رسان های موبایلی را دارند.
دبیر شورای عالی فضای مجازی همچنین به تصویب طرحی در این شورا اشاره کرد تا همه شبکه‌ های پیام‌ رسان فعال در کشور در یک دوره یک ساله، ذخیره‌ سازی داده‌ های خود را در داخل کشور انجام دهند و از سوی دیگر اپراتورهای داخلی نیز برای ساخت شبکه اجتماعی داخلی تلاش کنند. درامکان پذیر بودن این پیشنهادها با دكتر حسین امامی، مدرس و پژوهشگر رسانه های نوین گفت و گویی کرده ایم.

* با توجه به شکل و ساختار پیام رسان ها در فضای مجازی و تکثر آنها عملا می توان تعریف دقیقی از فعالیت رسانه ای در این فضا ارایه داد تا در خصوص اخذ مجوز آنها صحبت کرد؟
به هیچ عنوان،  اعطای مجوز برای این فضا معنی ندارد. پیام رسان های موبایلی به هر کسی اجازه می دهد که رسانه شخصی داشته باشد. در واقع هر کس از این ابزارهای ارتباطی استفاده کند به راحتی می تواند کانال و گروه خود را راه اندازی کند و در این شرایط نمی توان حرفی از اخذ مجوز زد.
*یعنی زمانی که نتوان از این طریق فعالیت گروه ها و کانال ها را رصد کرد، امکان دارد که این شورا به سمت فیلتر این پیام رسان ها حرکت کند؟
من فیلترینگ را هیچگاه موفق نمی دانم. ما به جای فیلتر باید سطح سواد و دانش رسانه ای مردم را بالا ببریم. تا هر مطلب کذب یا خلاف عفت عمومی خوانده یا بازنشر داده نشود و اگر این اتفاق افتاد با تذکر و نقد سایر کاربران از شدت آن کاسته شود.
*راه کار دیگری هم از سوی این شورا مطرح شده و آن راه اندازی پیام رسان های داخلی است؟ آیا این پیام رسان داخلی که احتمالا در آینده راه اندازی خواهد شد، توان رقابت با پیام رسانی مثل تلگرام با 15 میلیون کاربر فعال ایرانی را خواهند داشت؟
تجربه بومی کردن تکنولوژی های در ایران چندان موفق نبوده است. مثلا ایمیل، موتور جستجو و حتی بلاگ های داخلی که هزینه زیادی هم برای راه اندازی آن شد، اقبال چندانی بین مردم پیدا نکردند؛ هم به دلیل فنی وحفظ اطلاعات و هم بحث های کنترلی و نظارتی. مثلا در خصوص وبلاگها که تقریبا موفقتر از بقیه بوده ولی شاهد بودیم در فضای بلاگفا دو بار به دلیل مسایل فنی کل اطلاعات ذخیره وبلاگ نویسان این بلاگ از دست رفت. ضمن اینکه ماهیت شبکه های مجازی ، جهانی است و بومی سازی و داخلی کردن آنها چندان معنایی ندارد.
*موضوع انتقال سرور تلگرام به ایران موضوع جدیدی نیست، چندی پیش نیز وزیر فرهنگ و ارشاد آن را مطرح کرد، اما به نظر می رسد این شرکت، پیشنهاد دولت ایران نپذیرفت. دبیرشورای عالی فضای مجازی دوباره به این موضوع اشاره و اصرار کرد. این درخواست چقدر منطقی است؟
این درخواست منطقی است و در سایر کشورها نیز مرسوم است، تا سرویس دهنده های رسانه های اجتماعی موظف باشند قوانین آن کشور را رعایت کنند. مثلا در حال حاضر فیس بوک، گوگل و ... در بسیاری از کشورها دفاتری دارند و باید قوانین آن کشورها را رعایت کنند. این در حالی است که اگر سرور آنها در کشور دیگری باشد، خود را مقید به رعایت قوانین کشوری که در آن پیام رسان فعال است نمی دانند. مثلا پیام رسان وایبر و  واتس آپ مدتی در کشور عربستان و همچنین امارات فیلتر بود، چرا که حاضر به راه اندازی دفتر در این کشورها نشدند. اما این بدان معنا نیست که آن شرکت در صورت راه اندازی دفترش موظف باشد تا اطلاعات کاربرانش را در اختیار دولت آن کشور قرار دهد. بلکه او باید مالیات هم بدهد و به قوانین آن کشور هم احترام بگذارد.
متاسفانه ما در این باره خلا قانونی داریم. مثلا در بریتانیا پس از شکل‌گیری جنبش وال‌استریت در آمریکا، نگرانی‌هایی درباره پیام‌رسان‌های موبایلی به‌ویژه واتس‌اپ و آی‌مسیج ایجاد شد. به‌طوری‌که دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا، طرحی را به مجلس این کشور ارائه کرد که در آن دولت خواستار تصویب قانونی برای کنترل این پیام‌رسان‌های موبایلی شده بود. اما در ایران با وجود این تعداد کاربر هنوز قانون مشخصی در این باره نیست .
*به دلیل همین خلا قانونی است که هر از چندی دورباره بحث فیلتر این شبکه ها داغ می شود؟
فیلتر قطعا تجربه ناموفقی بوده است. خیلی از ناهنجاری های امروز در فضای مجازی به دلیل فیلترهایی است که در گذشته انجام شده است. اگر مردم تجربه حضور در فیس بوک توییتر، یوتیوب و... را داشتند آن وقت فرهنگ استفاده از این شبکه ها  کم کم ایجاد می شد امروز شاهد این میزان ناهنجاری نبودیم.

*یعنی عدم فیلترینگ و استفاده از پیام رسانهای موبایلی خود باعث می شود که فرهنگ استفاده صحیح آن ایجاد شود و یا سواد رسانه ای مردم افزایش یابد؟
دقیقا همینطور است. شما ببینید در زمانی که وایبر، پیام رسان موبایلی اول در ایران بود، فضای بازنشر دعاهای جعلی که خواستار بازنشر به ده نفر دیگر بودند داغ بود ولی کم کم خود مردم کاری کردند که بگویند اینها جعلی و خرافات است. یعنی راهکار استفاده صحیح از پیام رسان موبایلی را خود مردم می یابند و یک خودنظارتی در آن محیط به وجود خواهد آمد.

روزنامه فرهيختگان- سه شنبه 8 تير 1395 تنظيم و مصاحبه كننده: سعيده علي‌پور